İstanbul’da Hindistan’dan gelme tarihi bir taht var. Bu tahtın Hindistan’da Şah Cihan tarafından yaptırılmış olan ünlü Tavus Kuşlu taht olduğu ileri sürülmüştü. Bu doğru değildir. Tavus Kuşlu Taht İstanbulda mı diye soranlara ekteki yazıda bu tahtın hikayesini anlatıyoruz.
İstanbul’daki Topkapı Müzesi’nde bir Tavus Kuşlu Taht bulunur. Bu tahtın Yavuz Sultan Selim’in Çaldıran Savaşı’ndan sonra ele geçirdiği Şah İsmail’in tahtı olduğu düşünülmüştü. Yapılan araştırmalarda tahtın dönemin İran hükümdarı Nadir Şah’a ait olduğu ve onun ölümünden 11 yıl sonra 1758’de hazineye kaydedildiği kesinleşmiştir. Bunun üzerine tahtın Delhi’den getirilen ünlü Tavus Kuşlu Taht olduğu iddia edildi. Bu taht, gerçekten de Hint el işçiliği özelliklerini gösterir ve kuşkusuz Hindistan kökenlidir, ama tarihte adı geçen ünlü Tavus Kuşlu Taht değildir.
Tahtın özellikleri
Yükseltilmiş bir platform şeklindeki taht, karmaşık oymalı dört kalın ayak üzerinde durmaktadır. Ana taht ile eşleşen oymalı bacaklara sahip ayrı bir tabure, hem tahta çıkmak için bir yükselti hem de bir ayak dayanağı olarak hizmet eder. Taht, altın işlemelerle örgülü ve incilerle süslenmiş bir minderle kaplıdır. Tahtın tamamı kırmızı ve yeşil mine işi ile kaplanmıştır, bunların üzerinde altın renkli karmaşık çiçek desenleri bulunur ve yakutlar, zümrütler ve incilerle süslenmiştir.
Platformun kenarından yükselen sekiz kısa dikey sütun ile ön cephe hariç sütunlar arasındaki boşluk dikey dekoratif panellerle kaplanmıştır. Bu panellerin hem dışı hem de içi yoğun bir şekilde mücevherlerle kaplanmıştır. Mine işlemeli dekoratif desenleri ile taht, müzeye gelen tüm ziyaretçileri şaşırtan göz kamaştırıcı bir görünüme sahiptir.
Bu taht, 1739’da Nadir Şah tarafından çalınan ve ardından 1747’de Nadir Şah’ın öldürülmesiyle ortadan kaybolan ünlü Tavus Kuşlu Taht olabilir mi?
Tavus kuşlu taht istanbulda mı sorusunun cevabı
Topkapı müzesindeki Tavus Kuşlu Taht, Hindistana gezi yapan Tavernierin anlattığı Babür yapısı Tavus Kuşlu Taht olabilir mi? Bu sorunun cevabını bulabilmek için iki tahtın özelliklerini karşılaştıralım.
İki taht arasındaki farklar
Kanopi
Topkapı’daki Tavuskuşu Tahtı
Kanopisi olmayan sadece dokuz adet çok kısa dikey sütuna sahiptir.
Babürlü Tavus Kuşu Tahtı
Kubbe şeklindeki bir kanopiyi destekleyen on iki adet uzun dikey sütunu vardır.
Bacaklar
Topkapı Tavuskuşu
Tahtın dört bacağı kalın tutulmuş ve karmaşık bir şekilde oyulmuştur ama mücevherlerle kaplanmamıştır.
Babürlü Tavus Kuşu Tahtı
Tahtın tabanını destekleyen dört ayak ve yatay çubuklar, elmaslar, yakutlar ve zümrütlerle kaplanmıştı ve altın kakmalıydı.
Basamak
Topkapı’daki Tavuskuşu Tahtı
Tahta, hem basamak olarak hem de ayak dayama yeri olarak hizmet eden alçak bir tabure ile çıkılıyordu.
Babürlü Tavus Kuşu Tahtı
Tahta, gümüşle kaplanmış ve mücevherlerle bezenmiş dört basamakla çıkılıyordu.
Yastık
Topkapı’daki Tavuskuşu Tahtı
Altın örgülü, incilerle süslenmiş tek bir yastık, tahtta arkalık görevi görüyordu.
Babürlü Tavus Kuşu Tahtı
Tahta üç adet mücevher kaplı minder veya yastık konulmuş, büyük ve yuvarlak olanı arkalık görevi görürken, daha küçük ve düz olanlar yanlara yerleştirilmişti.
Gölgelik
Topkapı’daki Tavuskuşu Tahtı
Taht gölgeliksizdir.
Babürlü Tavus Kuşu Tahtı
Kanopinin üst bölümü bir tür gölgeliktir, pırlanta ve incilerle kaplıdır ve her tarafı inci püsküllüdür. Kısa sütunlar mine işlemeli kanopiyi destekler, ayrıca ince işlemeli sıra sıra incilerle kaplanmıştır.
Panolar
Topkapı’daki Tavuskuşu Tahtı
Dikey sütunlar arasındaki boşluk yakut, zümrüt ve inci gibi mücevherlerle yoğun bir şekilde kaplanmış mine işli dekoratif paneller ile çevrilmiştir. Ancak bu panoların hiçbirinde tavus kuşu motifi bulunmamaktadır.
Babürlü Tavus Kuşu Tahtı
Kubbe şeklindeki kanopinin üzerinde, mavi safir ve diğer renkli taşlarla kaplı yükseltilmiş bir kuyruğu olan bir tavus kuşu figürü vardır. Tavus kuşunun göğsünün önünde altın işlemeli büyük bir yakut bulunur ve değerli taşlarla kaplanmış göğsünde armut şeklinde bir inci asılıdır.
Çiçek Buketleri
Topkapı’daki Tavuskuşu Tahtı
Tahtın herhangi bir yerine çiçek buketleri konmaz.
Babürlü Tavus Kuşu Tahtı
Tavus kuşunun her iki yanına değerli taşlarla işlenmiş altın işlemeli büyükçe birer çiçek vazosu yerleştirilmiştir.
İki tahtın yukarıdaki karşılaştırması, Topkapı Tavuskuşu Tahtının, Tavernier’in tarif ettiği gibi, Şah Cihan‘ın Tavuskuşu Tahtı ile aynı taht olmadığını göstermektedir. Bu taht, Şah Cihan’ın yaptırdığı Tavus Kuşlu Taht değilse, Nadir Şah ona nasıl sahip oldu, ve bu taht 18. yüzyılda İstanbul’a nasıl geldi?
Topkapıdaki tahtın kökeni ve İstanbul’a ulaşması
Topkapı’daki Tavus Kuşlu Taht, Nadir Şah’ın Delhi’den İsfahan’a taşıdığı ganimetin bir parçasıydı. Tasarımı hiç şüphesiz Hint işçiliğinin özelliklerini göstermektedir ve bu nedenle kökeni kesinlikle Hindistan’dır. Nadir Şah, Hindistan’da Delhi ve Agra‘yı ele geçirdiğinde, Babür imparatorlarının sahip olduğu zenginlikler karşısında şaşkına döndü. Nadir Şah’ın ordusu bu iki şehirde hemen ganimet toplamaya başladı. Askerler öncelikle Babür hazinesini boşalttı ve yakutlar, zümrütler, inciler, pırlantalar gibi tüm değerli eşyaları çok sayıda tahta sandıklara doldurdular. Nadir Şah, Şah Cihan’ın Tavus Kuşlu Tahtıyla ve ayrıca saraydaki mücevherlerle süslenmiş diğer tahtlarla özellikle ilgilendi. Tavernier’e göre, Aurangzeb‘in Şahcihanabad’daki sarayında en az yedi adet mücevherli taht vardı.
Nadir Şah’ın askerleri, mücevherli tahtları ve diğer değerli eşyaları tahta sandıklara yüklemekle meşguldü. Nadir Şah, Babür Sultanı Muhammed Şah’tan, Tavus Kuşlu Tahtına benzer ikinci bir taht inşa ettirmesini istedi. Bu tahtın, Tavus Kuşu Tahtının bazı özelliklerini kopyaladığı söylenirdi. Bu mücevherli taht tamamlandığında, tekrar parçalarına ayrıldı, tahta sandıklara yüklendi ve İrana doğru yola çıkıldı.
Nadir Şah’ın kervanı çeşitli yerlerde saldırıya uğradı ve taciz edildi, ancak ganimetin çoğu sağlam bir şekilde başkent İsfahan’a ulaştı. Şah Cihan’ın Tavus Kuşlu Tahtı Nadir Şah’ın sarayına yerleştirildi.
Hindistan seferinden altı yıl sonra, Nadir Şah, Osmanlılara karşı büyük bir zafer kazandı, Anadolu’nun bir kısmını ele geçirdi ve topraklarını İstanbul’a kadar genişletmeyi planladı. Osmanlı Sultanı 1. Mahmud, Nadir Şah ile barış yapmak istedi, ve 1746’da Kasrı Şirin’de bir barış anlaşması imzalandı.
Arkasından bir iyi niyet ifadesi olarak ve ilişkileri pekiştirme amaçlı bir hediye alışverişi yapıldı. O dönemde Osmanlı, Rus ve Özbeklerin de aralarında bulunduğu komşu krallıkların hükümdarlarına ganimetlerden bazı değerli eşyaların hediye olarak gönderilmesi geleneği vardı. Nadir Şah’ın Osmanlı Sultanı 1. Mahmud’a verilmek üzere gönderdiği hediyeler arasında Delhi’den getirdiği Tavuskuşu Tahtı da vardı.
Sultana verilen hediye
Sultan 1. Mahmud Nadir Şah’a hediye olarak zümrüt ve yakut kaplı bir hançer ve başka değerli eşyalar gönderdi. İki diplomatik kervan, 30 Mayıs 1747’de Bağdat yakınlarında bir araya geldi ve burada her iki tarafın elçileri hediye alışverişinde bulundu. Elçiler daha sonra kendi ülkelerine doğru yola çıktı.
Sultan 1. Mahmud’un delegasyonu Hemedan’a vardığında Nadir Şah’ın bir isyanda kendi birlikleri tarafından öldürüldüğü haberi ulaştı. Delegasyon, Hamedan’dan çabucak ayrılarak Osmanlı topraklarına ulaşmaya çalıştı. Tavuskuşu Tahtı da dahil olmak üzere değerli hediyeler Sultan Mahmud’a teslim etti.
Nadir Şah’ın iki elçisi ise İsfahan‘a dönmedi ve Osmanlı’dan siyasi sığınma talebinde bulundu. Nadir Şah’ın Sultan 1. Mahmud’a hediye olarak gönderdiği Tavus Kuşlu Taht, 1758 yılında Osmanlı hazinesine girdi ve daha sonra Topkapı Müzesi’ne nakledildi.Bu taht, Topkapı sarayının 1680 tarihli hazine defterinde de “Hintkâri Taht” adıyla kayıtlıdır. 1760 tarihli hazine defterindeki adı da “Taht-ı Kâykavus“tur. Tahtın örtüsünün nitelikleri hazine defterinde şöyle yazılıydı: “İsfahani dibadan ve yüzü de güvez atlası üzerine inci, zümrüt ve yakut işlemeli bir yastığı, astarı yeşil kumaştan ve yüzü çiçekli Acem dibasından bir şiltesi vardır.” Günümüzde bu örtüler yok olmuştur.
