Maratha imparatorluğu Güney Hindistan’da Attock’tan Kuzeydoğu Hindistan’da Cuttack’a kadar genişlemiş çok büyük bir imparatorluktu. Bu bölgelerde Marathalar tarafından yaratılmış pek çok anıtsal yapı vardı. Maratha mimarisi sadece Maharasthra eyaleti ile sınırlı zannedilir. Ancak, günümüzde bazı önemli anıtların Marathalar tarafından ve Maharastra eyaletinin dışında pek çok yerde yapılmış olduğu pek bilinmez. 

Babürler tartışmasız Marathalardan daha şaşırtıcı mimari eserler yapmıştır. Marathalar, kendi dönemlerinde yeni tapınaklar inşa etmek yerine Babürlüler ve İslami istilacılar tarafından yıkılmış olan tapınakların restore edilmesiyle uğraşıyordu.

Marathalar, Maratha mimarisi özelliklerine sahip çeşitli kaleler ve Kraliyet sarayları inşa etmişlerdir. Aşağıda bunlardan en önemli olan 10 tanesini sıralıyoruz.

Laksmi Vilas Sarayı, Vadodara – Gujarat

1890 yılında Indo – Saracenic mimari tarzında inşa edilmiş ve Baroda’nın eski sultanı Maharaja Sayajirao Gaekwad III tarafından yaptırılmıştır. Bu Maharaja’nın soyu, en üst düzey Maratha ailelerinden gelmektedir. 

Yapıldığı dönemdeki en büyük özel konut olarak bir rekorun sahibidir. İngilteredeki ünlü Buckingham Sarayı’nın dört katı büyüklüğündedir. İnşa edildiği dönemde, asansörler gibi en modern olanaklara sahipti ve iç mekanı büyük bir Avrupa kır evini andırıyordu. Saray, 180’den fazla odası ve Hindistan’ın en görkemli yerlerinden biri olan Durbar Salonu ile tanınıyor. 

Saray yerleşkesi 500 dönümden fazladır ve özellikle VİP Ziyafetleri ve Toplantıları bölümleri, Moti Bagh Sarayı ve Maharaja Fetih Singh Müzesi binası olmak üzere bir dizi binaya ev sahipliği yapmaktadır. 1930’larda Maharaja Pratap Singh Avrupalı misafirlerinin kullanımı için bir golf sahasını saraya eklemiştir.

Günümüzde Vadodara halkı tarafından büyük saygı görmeye devam edilen kraliyet ailesinin ikametgahı olmaya devam ediyor.

Rajwada Sarayı, Indore – Madhya Pradesh

Sarayın inşasına 1747 yılında başlamıştır. Holkar Sarayı veya Eski Saray olarak da bilinir. Döneminin mimari becerisinin ve ihtişamının bir örneği olan saray, 7 katlıdır. 

Rajwada sarayı Maratha mimari tarzlarının bir karışımıdır. Girişteki ahşap kapı, yüksek kemerlidir, demir çivilerle mıhlanmıştır ve dev boyuttadır. Girişten girildiğinde, Maratha tarzı kemerli Ganesha salonu, Maratha tarzı süslemeli bir dizi balkon, pencereler ve galerili odalarla çevrili koridorlardan oluşan bir avlu ile karşılaşılır. Yapının alttaki üç katı taş, üst katları ise ahşaptan yapılmıştır.

Tropikal iklime uygun olarak planlanan Maratha mimarisi, sadeliği, görsel seçkinliği ve sade estetiği ile bilinir. Çarpıcı detaylar, ritm ve tekrarlarla zenginleştirilmiştir. Narin nişler, kapılar ve pencerelerle delinmiş koridorlar, açık, yarı açık ve kapalı alanlara çıkar. 

Rajwada kelimesi Raja’ların konağı anlamına gelir. Rajwada sarayı günümüzde restore edilmektedir. Yeniden inşa edilen kısımlarda, eski yapı tekniklerine uygun olarak kireç harçlı ince tuğlalar, taş kaideli ahşap sütunlar, kaba siyah bazalt taşı döşemesi kullanılıyor. Tuğla döşeli bir avlu daha önce var olanlarla bire bir aynı olarak yapılıyor. Orijinal binadan tek farklılığı, deprem riski olan bu bölgede yapıyı koruma amaçlı gizlenmiş çelik borulan ile sağlanan desteklerdir.

Bu olağanüstü yapı şehrin tam ortasında, Khajuri Çarşısı’nda yer alır. Rajwada Sarayı’nın sağ tarafında Shiv Vilas Sarayı (Yeni Saray) yer almakta olup Maharani Ahilya Bai Holkar’ın heykeli, çeşmeler ve yapay bir şelalenin bulunduğu bakımlı bir bahçeye bakmaktadır.

Maratha Mimarisi Pratapgad Kalesi, Satara – Maharasthra

Pratapgad, Batı Hindistan’da Satara bölgesinde yer alan bir dağ kalesidir ve Mahabaleshwar’a 24 kilometre uzaklıktadır. Kale günümüzde popüler bir turizm merkezi haline gelmiştir. Deniz seviyesinden 1080 metre yükseklikte bulunan kale, Par ve Kinesvar köyleri arasındaki yola bakan bir mahmuz üzerine inşa edilmiştir.

Maratha hükümdarı Shivaji, Par geçidini savunmak için kalenin inşasına başlamış ve 1656 yılında tamamlanmıştır.

1659’da Chhatrapati Shivaji Maharaj ile Bijapur generali Afzal Khan arasında yaşanan Pratapgarh Savaşı burada yaşanmıştır. Shivaji’nin Afzal Han’ı öldürmesinin ardından Bijapur ordusuna karşı kesin bir Maratha zaferi kazanılmıştır. Bu, yeni kurulan krallığın ordusunun ilk büyük sınavıydı ve Maratha imparatorluğunun kurulmasına zemin hazırladı.

1796 yılında Nana Phadnis, Pratapgad Kalesinde güçlü bir garnizon oluşturmuştu. 1818 yılında, Üçüncü Anglo-Maratha Savaşı’nın sonucunda kale özel müzakerelerle İngilizlere teslim edildi. 

Günümüzde kalede Shivaji’nin zamanından kalma bir Tulja Bhawani tapınağı bulunmaktadır. Tapınağın yakınındaki bir müzede silahlar sergilenmektedir.

Shaniwar Wada, Pune – Maharasthra

Shaniwar Wada, 1732 yılında inşa edilmiş bir saraydır. 1818 yılına kadar Maratha İmparatorluğu’na bağlı Peshwalar’ın önemli bir merkeziydi. 

1828’de sarayda büyük bir yangın çıktı ve yedi gün boyunca devam etti. Yangında sadece ağır granit surlar, güçlü tik kapılar ve binaların temelleri ve kalıntıları ayakta kaldı. Yangının nedeni açıklanmadı. Ayakta kalan yapılar günümüzde turistik bir alan olarak korunmaktadır.

Shaniwar Wada, 7 katlı olacak şekilde tasarlanmıştı. Tamamen taştan yapılması gerekiyordu ancak zemin katın ve birinci katın tamamlanmasının ardından başkent halkı Kral’a şikayette bulunarak taş bir anıtın bir Peshwalar tarafından değil ancak kralın kendisi tarafından inşa edilebileceğini söyledi. Bunun üzerine Peshwalar, binanın kalan bölümlerini taştan değil tuğladan yapmıştır.

Wada (konak) daha sonra tamamlanmıştır. İngilizlerle olan savaş sırasındaki bir topçu saldırısında, üstteki altı katın tamamı çökmüş ve geriye sadece taş bölümler kalmıştır. Kale, o dönemden itibaren yerleşim amaçlı olarak kullanıldı. 1758 yılında kalede en az bin kişi yaşıyordu.

1773 yılında, 5. Peshwa kendi muhafızları tarafından öldürüldü. Popüler bir efsaneye göre öldürülen Peshwa Narayanrao’nun hayaleti dolunay gecelerinde ortalıkta görünüp yardım istemektedir. Bölgede çalışan çeşitli kişilerin, Narayanrao Peshwa’nın “Kaka mala vachava” (Amca, kurtar beni) şeklinde çığlıklar attığı iddia edilmektedir.

Chatrapati Shahu Maharaj Sarayı, Kolhapur – Maharasthra

Bu sarayın tamamlanması 1877’den 1884’e kadar 7 yıl sürmüştür. Siyah cilalı taştan inşa edilmiş ve çevresindeki bahçe, çeşme ve güreş alanı gibi yerleri ile geniş bir araziye sahiptir. 

Tüm bina sekiz köşelidir ve ortasında bir kule bulunur. Kulenin üzerindeki saat 1877 yılında onarılmıştır. Yapının her penceresine Maratha İmparatorluğu’nun kurucusu Chhatrapati Shivaji Maharaj’ın hayatından sahneler resmedilmiştir. Sarayın zemin katında Kolhapur hükümdarlarının hatıra eşyalarının sergilendiği Shahji Chhatrapati Müzesi yer alır. 

Saray, bazalt ve kumtaşı temelli yapısı ile farklı özelliklerin yeni bir karışımını sunar. Ana cephesi güney yönündedir. Burada Neo-Mughal tarzı loblu kemerler ile tapınak benzeri sütunlar ve köşebentler işlenmiştir. Benzeri yapı unsurları köşelerdeki sekizgen kulelerde de kullanılmıştır.

Chhatrapati Shivaji’nin kostüm, silah, mücevher, nakış ve gümüş fil eyeri gibi eşyaları müzede sergilenir. Ayrıca Babür sultanı Aurangzeb’in kılıçlarından biri de burada bulunmaktadır. Bir bölümde çevredeki yaban hayatından avlanmış postlar bulunmaktadır.

Sarayın merkezinde yer alan Darbar Salonu (Davetliler Salonu) nun yan duvarlarında Shivaji‘nin hayatından sahneleri gösteren vitraylarla dolu kemerler bulunur. Salonun bir ucundaki yükseltilmiş platforma bir taht yerleştirilmiştir.

Saray günümüzde, Chhatrapati Shivaji Maharaja’nın soyundan gelen Chhatrapati Shahu Maharaja’nın konutu olarak kullanılmaktadır.

Trimbakeshwar Tapınağı, Nashik – Maharasthra

Bu tapınak, Trimbak kasabasında bulunan eski bir Hindu tapınağıdır, Nashik şehrine 28 km uzaklıktadır. Tapınak, Hindu tanrısı Shiva’ya adanmıştır ve Maharashtra’daki Hindu şecere kayıtlarının tutulduğu 12 Jyotirlingadan birisi buradadır. 

Sardar Parnerkar tarafından yaptırılan tapınak binasındaki kutsal gölet, Hindistan’ın en uzun ikinci nehri olan Godavari Nehri’nin kaynağını oluşturur. Göletin kenarında Sardar Parnerkar’ın ve eşinin bir büstü görülür. Eski dönemlere ait olan ilk tapınak, Babür hükümdarı Alemgir tarafından yıkıldıktan sonra Peshwa Balaji Rao tarafından yeniden inşa edilmiştir.

Tapınak Brahmagiri, Nilagiri ve Kalagiri adlı üç tepe arasında yer alır. Tapınakta Şiva, Vişnu ve Brahma’yı temsil eden üç Lingam bulunmaktadır. 

Khandoba Tapınağı, Jejuri – Maharasthra

Jejuri Khandoba Tapınağı, Jejuri kasabasında bir tepe üzerinde bulunan ve Tanrı Khandoba’ya adanmış bir Hindu tapınağıdır. 

Yadavalar tarafından 12. yüzyılda inşa edilmiş, daha sonra Peshwalar döneminde onarılmıştır.

1739 yılında Peshwa Baji Rao, Vasai Savaşı’nda Portekizlileri yendikten sonra bölgedeki kilisenin çanlarını fetih hatırası olarak almış ve bu tapınağa bağışlamıştır.

Tapınak 718 m yükseklikte bir tepe üzerindedir. Tapınağa üç ayrı yöndeki basamaklardan çıkılır. Kuzey basamakları tapınağın ana girişine çıkar. Tapınağa ulaşmak için yaklaşık 200 basamak çıkmak gerekir. Basamaklarda yaklaşık 18 kemer, 350 bayrak direği ve bunların çevresinde birkaç küçük tapınak bulunmaktadır. Yukarı çıkan yollardan birinde Khandoba’nın bakanı Hegadi Pradhan’ın türbesi vardır. Aşağı inen adanmışların kullandığı diğer patikada ise Khandoba’nın ikinci eşi Banai’nin tapınağı bulunur.

Tapınak bir tepe kalesine benzer ve Jejuri kalesi olarak da bilinir. Kale, sekiz kenarlı ve 320 m uzunluğundadır. 

Merkezinde ana tapınak yapısı bulunan bir revak avlusuna sahiptir. Tapınak bir dış kare salon ve bir iç kutsal alandan oluşmaktadır. Kutsal alanda bir Lingam ve Khandoba figürü bulunmaktadır.

Tapınakta ayrıca Khandoba’nın savaşçı formunda ata binmiş bir avatarı bulunmaktadır. İbadete gelenler, Khandoba’ya zerdeçal, belfruit (Japon portakalı) yaprakları ile soğan ve diğer sebzelerden yapılan bir adak sunar. Ayrıca taze çiçekler ve zerdeçal da sunulur. Zaman zaman havaya zerdeçal tozu atılır, bunun sonucunda tapınağın ve binaların basamakları sarı renktedir.

Efsanelere göre Khandoba, Tanrı Shiva’nın bir Avatarıydı; Tapınağın şu anda bulunduğu Jejuri kalesinde yaşar ve bölgeyi yönetirdi.

Khandoba’da ibadet 12. ve 13. yüzyıllarda başlamıştır. Burası, Maharashtra’nın önde gelen Hindu hac merkezlerinden biridir. Jejuri’nin Khandoba’sı birçok çiftçi ailesinin, Brahminlerin ve Maharashtra ve Deccan bölgesinin göçebe Dhangar kabilesinin Kuladaivata’sı (ataların vesayet tanrısı) dır.

Efsaneye göre, Mani ve Malla, Tanrı Brahma’yı kemer sıkma davranışlarıyla memnun ettiler. Brahma’nın lütfuyla çok güçlendiler ve yeryüzünde bir yıkım başlatarak insanları rahatsız ettiler. Bu durum Tanrı Şiva’nın Mani ve Malla’yı yok etmek için Khandoba avatarı olarak dünyaya gelmesine yol açtı. Yapılan şiddetli savaşta Khandoba, iblislerden birini öldürdü, diğerini ise insanlara hizmet edeceğine söz verince affetti.

Bhuleshwar Tapınağı, Pune – Maharasthra

Bhuleshwar Tapınağı, Pune’ye 45 km uzaklıkta yer alan bir Şiva tapınağıdır. Tapınak bir tepe üzerinde yer alır ve 8. yüzyılda inşa edilmiştir. Duvarlarında klasik oymalar bulunur. 

Tapınakta kadın kıyafeti giydirilmiş bir Ganesha sembolü bulunur. Bu sembol, Ganeshwari, Lambodari veya Ganeshyani gibi kadın isimleri ile anılır. Ganesha’nın yanı sıra Shiva ve Shiva’nın oğlu Kartikaya’nın da kadın versiyonları mevcuttur. 

Tapınağın 12. yüzyılda Beş Pandava tarafından inşa edildiğine inanılır. Ancak Yadava Hükümdarları döneminde 1230 yılında yapılmıştır. 

Tapınağın üzerinde bulunduğu kale Daulatmangal kalesi olarak adlandırılır. Kale yapılında çevredeki kahverengimsi bazalt yapısından farklı olması için siyah bazalt kullanılmıştır ve 1629 yılında, Adilşahi generali Murar Jagdev Pandit tarafından inşa ettirilmiştir. Şehri gözetlemek amacıyla yapıldığı da söylenir.

Kalede oluşan ışık oyunları özellikle sanatçıların ve fotoğrafçıların ilgisini çekmektedir. Tapınağın en kutsal yerinin duvarlarında süslü yazılar bulunan koridoru ve karşısında başka tanrılar için inşa edilmiş hücreleri gerçekten ilginçtir. 

Kuş sürüleri yaz aylarında buraya ve yakındaki Narayanbet bölgesine göç etmektedir. Bu nedenle bu nokta birçok kuş gözlemcisi tarafından da ziyaret edilmektedir. 

Rani Ahilyabai Ghat – Varanasi – Uttar Pradesh

Ahilya Bai Holkar (1725 – 1795) Maratha İmparatorluğu soyundan gelen bir kraliçeydi. Eşinin ölümünden sonra Ahilya Bai, Holkar hanedanının tüm işlerini üstlendi. Malwa eyaletini savundu ve orduları bizzat savaşa götürdü.

Ahilya Bai, Maharashtra’da bugünkü Ahmednagar bölgesi civarında Hindu bir ailede dünyaya geldi. O dönemde kız çocukları okula gönderilmese de Ahilya’nın babası ona okuma yazma öğretti.

Ahilya Bai, Hindistan genelinde yüzlerce tapınak ve Dharmashala (misafirhane) inşa etirmiş ve bu geleneğin öncüsü oluştur.

Varanasi’de Ganj nehri kenarında çeşitli varlıklı kişiler tarafından inşa ettirilmiş olan Ghatlardan birisi Ahilyabai’nin adını taşır. Bu ghat’ın eski adı Kevalagiri Ghat’tı. 1778-1785 yıllarında Maharani Ahilyabai Holkar’ın himayesinde ghat genişletildi ve yeniden inşa edildi. 

Ghat yerleşkesinin içinde bir saray ve konut bölgesi bulunmaktadır. Sarayın önünde, Ganj nehri üzerinde inşa edilmiş olan ghat’a doğru devam eden hizmet bahçesi yer almaktadır. Bazıları akhara (güreş alanı) olarak kullanılan tapınaklar ve hizmetli odaları da buradadır. Sarayın yanında, nehre paralel uzanan ve her iki ucu kapılarla korunan bir cadde boyunca sıralanmış on evden oluşan bir Brahmapuri inşa edilmiştir. Şehrin eski kısmına doğru, bir “Noubat Khana” (davul başında nöbetçi) ile taçlandırılmış bir kapı, yerleşkeyi koruyordu.

Maratha sanatının önemli bir örneği olan Indore tarzının kullanıldığı yapının nehrin kıyısından yükselişi ve bileşik unsurlarının çeşitliliği ilginçtir. Indore Malikanesi’nin nehirden ya da ghattan görülen manzarası iki ayrı perspektife sahiptir.

Saraya ek olarak, büyük bir konut yerleşkesi, bir Hanuman tapınağı ve ayrıca ghat’ta iki tapınak bulunmaktadır. Hanuman tapınağının açık sundurmasında ve verandasında çok sayıda dini resim bulunur. Üst kısımdaki Şiva tapınağı yükseltilmiş bir çatı üzerine inşa edilmiştir. Dorika tarzında inşa edilen pavyon, on iki sütuna dayanmaktadır ve pavyon, iç kutsal alan ve açık sundurmadan oluşmaktadır. 

Kashi Vishwanath Tapınağı, Varanasi – Uttar Pradesh

Kashi Vishwanath Tapınağı, Şiva’ya adanmış önemli bir Hindu tapınağıdır. Tapınak, Şhiva inananları için en kutsal hac yerlerinden biridir ve Şiva’nın en kutsal meskenleri olduğu söylenen on iki Jyotirlinga tapınağından birisidir. Tapınağın baş tanrısı Shri Vishwanath ve Vishweshwara isimleriyle bilinmektedir ve kelime anlamı Evrenin Efendisi’dir.

Varanasi antik çağlarda Kashi (“parlayan”) olarak adlandırılırdı ve bu nedenle tapınak halk arasında Kashi Vishwanath Tapınağı olarak bilinir. Tapınak, Hindu kutsal metinlerinde Şiva ibadetinin merkezi bir parçası olarak kabul edilir.

Tapınak birkaç kez yıkılmış, mevcut yapı 1780 yılında Indore’lu Maratha hükümdarı Ahilyabai Holkar tarafından bitişik bir alana inşa edilmiştir. 

Kashi Vishwanath tapınağına 1828 yılında, Gwalior Eyaleti Maratha hükümdarı Daulat Rao Sindia‘nın dul eşi Baiza Bai, 40’tan fazla sütunu olan alçak çatılı bir sütun dizisi inşa ettirmiştir. 1833-1840 yılları arasında Gyanvapi Kuyusu, yeni ghatlar ve çevrede başka tapınaklar inşa edilmiştir. 1835 yılında Sih İmparatorluğu’ndan Maharaja Ranjit Singh, eşi Maharani Datar Kaur’un isteğiyle Kashi Vishwanath tapınağının kubbesinin kaplanması için 1 ton altın bağışlamıştır. 1841 yılında Nagpurlu 3. Raghuji Bhonsle tapınağa büyük miktarda gümüş bağışında bulunmuştur.