Şah Cihan

Doğumu : 1592 – Lahore (Pakistan)
Tahta çıkışı : 1627
Ölümü: 1666 – Agra
Tahtta kaldığı süre : 29 yıl

Tahta geçişi

Şah Cihan, 1628’de hükümdar ilan edildi. Taç giydikten hemen sonra Cihangir’e rehin bıraktığı çocukları Dara Shikoh ve Aurangzeb’i, Agra’ya getirdi. 1629 sonlarında Dekkan’daki karışıklıklara müdahale etmeye giderken eşi Mümtaz Mahal de yanındaydı. 1631 yılında Mümtaz Mahal, 14. çocuğunu doğururken öldü. Şah Cihan, bu kayıptan çok etkilendi ve iki sene süreyle yas tuttu. Saray eğlencelerinden, zengin yemeklerden ve müzikten uzak durdu. Ordunun seferlerine artık yetişkin olan oğullarını gönderdi. 

Tac Mahal’in yapımı

Şah Cihan, eşini kaybettikten sonra ikinci büyük tutkusu olan mimariye yöneldi. Bu ilginin sonucu Tac Mahal ortaya çıktı. Bu anıtın yapımına karar verildiğinde birçok mimar, çeşitli ahşap modeller üzerinde öneriler sunmuştu. Şah Cihan, bu örnekler üzerinde değişiklikler yaparak tasarımı geliştirdi. Sonuçta ortaya çıkan eserin hangi mimarın önerisine daha yakın olduğu bilinmiyor. Ancak son modelin ortaya çıkışında Venedikli Vereneo Usta, Şirazlı (veya İstanbullu) İsa Efendi veya Lahore’lu Ahmet Usta isimlerindeki mimarların büyük rol oynadığı söylenebilir.

Tac Mahal’in 1632’de başlayan yapım çalışmaları 1643 yılında genel olarak bitirildi, çevre düzenlemesi çalışmaları 1653 yılına kadar devam etti. Tac Mahal, Mughal mimarisinin çeşitli mimari akımlarla bir sentezidir. Örneğin, bahçe düzeni kare şeklindeydi (Mughal Mimarisi). Bahçe, su kanalları ile bölümlere ayrılmıştı. Minarelerin biçiminde Ekber’in türbesinden esinlenilmişti (Semerkand mimarisi). Beyaz mermerin içinde değerli taşların kakma şeklinde kullanılması uygulaması ilk defa Agra’daki Itimad-üd Daulah Türbesinde denenmişti. Bu sanat, Tac Mahal’de başarıyla uygulandı. Tac Mahal’in şişkin bir kubbe üzerindeki kemerli kameriye şeklindeki dış yapı tarzı İran’dan alınmış, ama bu tasarım, Tac Mahal’de en üst seviyeye yükseltilmişti.

Aile yapısı

Şah Cihan dönemi Hindistan’daki Mughal hükümdarlığının bir dönüm noktası sayılabilir. Müslüman bir azınlığın Hindu çoğunlukta bir toplumu yönetebilmesi döneminin Hindistandaki denenmesi artık bitmek zorundaydı. Çünkü devlet, yönetilemez duruma geliyordu. Bunun bir nedeni de Tac Mahal gibi çılgın bir projeye devletin kaynaklarının harcanması ve bütçenin zayıf düşmesi olduğunu söyleyenler de vardı.  

Öte yandan Şah Cihan, dörtte üç oranında Hindu kanı taşıyordu. Şah Cihan’ın annesi ve anneannesi Hindu inancından ve Rajput etnik kimliğinden gelen prenseslerdi. Dört büyükbabasından sadece Ekber, müslüman olarak doğmuş bir kişiydi. Ancak Şah Cihan, Hindu bir kadın ile evlenmemişti. 

Din adamlarının baskıları

Şah Ci­han, eşinin ölümünden sonra ule­ma­nın is­tek­le­ri­ni daha fazla yerine getirmeye baş­la­dı. Ön­ce­lik­le sa­ray­da seç­kin ki­şi­le­rin ve gö­rev­li­le­rin tür­ban­la­rın­da hü­küm­da­rın min­ya­tür bir res­mi­ni ta­şı­ma­la­rı­nı ya­sak­la­dı. Bu şekilde ­­sec­de edil­di­ğin­de hü­küm­da­ra ta­pı­lı­yor gi­bi bir gö­rün­tü olu­şu­yor­du. 1632 yı­lın­da es­ki Hin­du ta­pı­nak­la­rı­na do­kun­ma­mak­la bir­lik­te ye­ni ya­pıl­mış bü­tün Hin­du ta­pı­nak­la­rı­nın yı­kıl­ma­sı­nı em­ret­ti. Bu şe­kil­de, ken­di­si­nin ye­ri­ne ge­çe­cek olan Au­rang­zeb’in ka­tı Müs­lü­man tav­rı­nın te­mel­le­ri­ni atı­yor­du.

Babası Cihangir gibi, Şah Cihan da kısmen istikrarlı ve refah içinde bir imparatorluğu miras almıştı. Yaptığı savaşlarda Babür İmparatorluğu’nu Deccan bölgesine kadar genişletme konusunda bazı başarılar elde etti.

Oğullarının taht kavgası

Mughal tah­tı­na iki aday var­dı : Oğul­la­rı Au­rang­zeb ve Da­ra Shi­kuh. Şah Ci­han, açık­ça Da­ra Shi­kuh’u tah­ta da­ha ya­kın gö­rü­yor ve onun ta­ra­fı­nı tu­tu­yor­du. An­cak Da­ra, or­duy­la ve dev­let­le il­gi­lenmekten çok din ve fel­se­fe ile uğ­ra­şı­yor­du. Hin­du mis­tik fel­se­fe­si onun çok il­gi­si­ni çek­miş­ti. Da­ha­sı Yo­ga Fel­se­fe­si’nin te­me­li­ni an­la­tan “Upanişadlar” kitabını Farsçaya ilk tercüme eden kişi de Dara Shikuh olmuştu. 

1645’te Aurangzeb, Gujarat bölgesine gönderildi ve askeri bir başarıyla döndü. 1646 sonunda Semerkant’ı geri almaya gönderildi ama bunu başaramadı. İki yıl sonra tekrar hücum etti, ama büyük kayıplar vererek geri çekildi. 1649’da Kandahar’ı geri almaya çalıştı ama bunu da başaramadı. 1653 yılında bu kez Dara Shikuh, daha büyük ve daha gelişmiş bir orduyla Kandahar üzerine yürüdü ama o da başarı kazanamadı. Sonuçta Mughal orduları bu bölgeye bir daha hiçbir akın yapamadılar.

Şah Cihan’ın dört oğlu olan Dara Shikuh, Murad Bahş, Şah Suja ve Aurangzeb arasında gelecekte tahtın sahibi olmak konusunda bir mücadele başladı. Aurangzeb ile Murad Bahş arasında yapılan gizli bir anlaşmayla imparatorluk bölünecekti. Ancak asıl önemli mücadele Dara Shikuh ile Aurangzeb arasında oldu. İki tarafın orduları Agra yakınlarında karşılaştı. Dara Shikuh yenileceğini anlayınca kaçtı. Babası Şah Cihan ise hâlâ onun tarafını tutuyordu, ailesini yanına almasına ve giderken Delhi’deki hazineden taşıyabileceği her şeyi götürmesine izin verdi.

Hastalığı ve ölümü

1657 yılı sonbaharında Şah Cihan, ciddi şekilde hastalandı, saraydan yaptığı halka seslenişlere son verdi. Bu sırada kendisinin öldüğü şeklinde dedikodular yayıldı. 

Hastalığı atlatınca en sevdiği oğlu olan Dara Shikuh’un rütbesini 60 bin Savar (süvari) seviyesine çıkarttı, ayrıca devlet işlerinden uzak durmaya başladı.

Dara Shikoh’un Babür tahtına çıkma şansı olmadığını düşünen Aurangzeb, tahtın tek adayı olarak ordusu ile Agra Kalesi kapılarına dayandı. Şah Cihan kendisine Alemgir-Evrenin yöneticisi isimli kılıcı hediye etti. Şah Cihan zaten hastaydı ve devleti yönetemez durumdaydı. Alemgir, babasının tahttan ayrılmasını istedi. Şah Cihan buna karşı gelmekle birlikte buna direnecek gücü de kalmamıştı. Agra Fort’un harem dairesinde korumaları ve torunu ile birlikte gözaltı/hapis hayatı yaşamaya başladı.

1660-1666 yıllarında Aurangzeb’in imparatorluktaki durumu biraz tartışmalıydı. Babası Şah Cihan, Agra kalesinde tutuluyordu; hapis değil, gözaltında gibiydi ama halen imparator sayılıyordu. 

Şah Cihan’ın bakımını büyük kızı Cihanara üstlenmişti. Tac Mahal’i gören bir odada kalıyor ve devamlı başında Kuran okuyordu. 1666 yılında Şah Cihan öldü ve Tac Mahale, eşi Mümtaz Mahalin yanına defnedildi.