Hindistanın kuzeyindeki dağ sırasının adı Himalaya Dağlarıdır. Bu dağların devamı sayılabilecek bir bölümü Pakistan üzerinde uzanır ve burada ismi Karakurum dağları olarak değişir. Gene bu dağların bir devamı sayılabilecek olan dağ sırası Afganistan’ın kuzeyindedir ve bu dağların ismi Hindukush Dağları’dır. Buraya bazen yanlış bir isimlendirmeyle “Hindikuş” dağları da deniliyor.
Bu dağların tarihsel önemini ekteki yazıda bulacaksınız.
Tarih
Hindukuş dağları, Hindistan ile İran arasında doğal bir sınır oluşturmuştur. Hindukuş sıradağları ayrıca Hindistan ile Afganistan arasındaki doğal geçiştir. Hindukuş dağlarının kuzeydoğu ucu Pamir yaylasına bağlanır. Buradan sonra da Çin toprakları başlar.
Budist Dönem
Tarihte Hindukuş sıradağları Budizm’in önemli bir merkeziydi ve bu özelliği 19. yüzyıla kadar devam etti. Afganistan’da Bamiyan bölgesindeki ünlü Buda heykelleri bu dağlardaydı. Sünni İslamın gelmesiyle bölgeye önce Kafiristan ismi verildi. Daha sonra Durrani döneminde Nuristan (Nur Ülkesi) olarak adlandırıldı. Günümüzde Afganistan’ın bir vilayetinin ismi Nuristan’dır.
8. ve 13. yüzyıllar arasında, etnik Afganlı Orta Asya hükümdarları Hindukuş dağlarını ve İndus Nehri’ni geçerek Hindistan’da birçok istila gerçekleştirmişti.
Bu dağlarda ve çevresinde yerleşmiş olan topluluklar, Budist manastırlara, önemli ticaret ağlarına ve Orta Asya ile Güney Asya arasında gidip gelen gezginlere ev sahipliği yaptı. Hindukuş dağları İngiliz işgali döneminde de önemli bir geçiş yolu oldu. Günümüz Afganistan’ında Hindukush dağlarının önemi devam etmektedir.
Kelime anlamı
Hindu Kush dağları hakkındaki ilk yazılı bilgilere Zerdüşt dininin yazıtları olan Avesta’da rastlanılır. Avesta’da bu dağlar hakkında “Kartalların (erişiminin) ötesinde” olduğu yazılıdır. Dağların ismi Upāirisaēna (su dağı) anlamına gelen Upariśyena olarak geçer.
Hindu Kush dağları eski Persler döneminde Hindu Kosh olarak adlandırılıyordu, bu da Eski Farsça’da Hindu Dağları anlamına geliyordu. Hindu Kush isminin başka bir açıklamasına göre bu isim Farsça/Urduca dillerinde “Hindu-Katil” anlamına gelir. Bütün bu değişik açıklamalara rağmen bu ismin anlamının sadece “Hindu Dağları” olduğu kabul edilir.
Hindu dönemi
Pencaptan Afganistan’ın kuzey kesimlerine kadar olan bölgede Hindu Shahi hanedanı hüküm sürmüştü. Hindu Shahi’ler Gandhara Vadisi’nin son hanedanı olarak kabul edilir.
Hindu Shahi hükümdarı Jayapala, dönemin önemli gücü olan Gazneli Sultan Mahmud’un kendilerine saldıracağını bildiği için aylarca savaşa hazırlandı ve çoğunluğu Pencaplılardan oluşan büyük bir ordu topladı. Gazneli Sultan Mahmud ve Jayapala kuvvetleri 27 Kasım 1001’de Peşaver’de karşı karşıya geldi. Jayapala ordusu bölgedeki yoğun kar yağışı ile başedemedi. Gazneli Sultan Mahmud ve ordusu ise bu tür sert hava koşullarında ve dağlarda savaşma tecrübesiyle avantajlı durumdaydı. Savaşta Jayapala’nın ordusu büyük kayıplara uğradı. Bazı tarihçilere göre, Jayapala’nın 5 ila 15 bin arasında askeri öldürüldü.
Savaş
Gazne Emiri ve Gazneli hanedanının kurucusu olarak kabul edilen Sebüktekin döneminde, Hindu Shahi hanedanıyla bir dizi savaş yapıldı. Bunlardan ikisi sonuçları açısından önemli karşılaşmalardı. Her iki büyük karşılaşmada da zafer elde eden Sebuktekin, Jayapala’yı büyük bir tazminat ödemeyle karşı karşıya bıraktı ve Jayapala, Kabil topraklarıyla, Hayber geçidini ve çevresini terk etti.
Bu yenilgilerden etkilenen Jayapala, Sebuktekin’den intikam almak için bir süre bekledi. Bu arada, Emir Sebüktekin, oğlu ve veliahtı Mahmud’u bazı suçlardan hapse attı. Veliaht Mahmud (sonradan Gazneli Sultan Mahmud) serbest bırakıldıktan sonra Jayapala, baba ile oğul arasında düşmanlık tohumları ekme fırsatını yakalamış oldu.
Jayapala, Mahmud’a bir mektup göndererek onu babasına karşı isyan etmeye çağırdı. Karşılığında Maharaja ona askeri destek, toprak, servet ve zenginlik vaat etti. Jayapala’nın bu niyetini sezen Mahmud, mektuba çok sert bir şekilde cevap verdi:
“Ey köpek, sen kimsin ki bana toprak ve servet vereceksin? Hüdavend’im (Sultanım) benim yaptıklarımdan rahatsız olduğu ve beni günlerce hapsettiği hâlde, babam bana karşı cömert ve merhametli davrandı. Askerlerle üzerinize yürürüm, Cenab-ı Hakk’ın kudreti ve Hüdavend’imin gölgesi ile sizi yakalayıp kafa derinize saman tıkarım!”
Gazneliler
Gazneli ordusunun ana çekirdeği kölelerdi (Gilmanlar). Gaznelilerin köle ordusu Hintliler/Hindular, Türkler ve bir miktar Taciklerden oluşuyordu. Ordudaki Hintliler/Hindular, bağlı oldukları ülkenin uzak olması ve yerel bağlantıların eksik olması açısından Türklere benziyordu. Ordu içindeki öteki güçler olan Araplar ve Kürtler gibi Hintlilerin/Hinduların da “Sipahsalar-i-Hinduyan” isimli kendi komutanları ve Gazne’de kendi karargahları vardı. Hinduların dini inançları onların orduda bulunmasına engel değildi. Gazneli Sultan Mahmud’un ordusundaki Hindu birliklerinin 1003 yılında Zaranc şehrinde müslümanlara ve Hıristiyanlara karşı kullanıldığı ve burada büyük bir katliam yaşandığı biliniyor.
Köle ordusunda Türkler hakimdi, ancak Hindu askerleri Türk askerlerine karşı bir denge oluştururdu. Hindistan’daki ordunun resmi tercümanlığını yapan Türk komutan Ahmed İnaltekin isyana kalkışınca, Sultan Mesud bu önemli görevi bir Hindu Ghulam’a, bir Tilak’a, verdi. Gaznelilerin Hindistan seferleri, Hindu kökenli köle/asker devşirmelerini sağlamıştı. Bu seferlerden birinde, 53 bin köle/asker’in Hindistan’da Kannauj bölgesinden getirildiği biliniyor. Bu köleler Gazne’de 2 ile 10 Dirhem arası bir fiyatla alınıp satılıyordu.
Hindu askerleri genellikle Türklerden daha güvenilir ve sadıktı. Gazneli Sultan Mahmud’un saltanatı çökerken Türk kökenli askerlerin bir kısmı Mahmud’un ağabeyi Sultan Mesud’a sığındı. Sultan Mahmud’a sadık kalanlar ise komutanları Suvendhray’ın yönetimindeki Hindu askerlerdi.
Sonuç
Ünlü Faslı kaşif İbn-e Batuta Hindukuş’u şöyle tanımlamıştır.
Bundan sonra, karla kaplı ve aşırı soğuk olan yüksek bir dağ yolundan Barvan şehrine gittim; Hindistan’dan getirilen kölelerin çoğu soğuğun şiddetinden dolayı öldüğü için ona Hindu Kush, yani Hindu katili diyorlar.
Dil uzmanı Francis Joseph Steingass’a göre bu isim, Hinduların Persler ve Afganlar tarafından uğradıkları zulmün ve köleliğin bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır.
