Kathak dansı Kuzey Hindistan’da ortaya çıkmıştır. Kathak, hikaye anlamına gelen ‘Katha’ kelimesinden türetilmiştir. Kathakarlar (hikaye anlatıcıları); halk destanları, mitolojiler ve efsanelerden faydalanarak hikayeler anlatan insanlardır. Kathak dansı’nın ilk olarak sözlü bir gelenek şeklinde başladığı, daha sonraları anlatımı etkili kılmak için buna mimler ve jestler eklendiği, daha sonra da bunların dansa dönüştüğü sanılıyor.
Tarihi
Kathak dansından bahseden en eski metin Natya Shashtra’dır. Hindistan’ın sanat ve kültür tarihinin en eski belgelerinden biri olan Natya Shastra’lar müzik, sahne sanatları, dans, çalgılar vb. gibi pek çok konuyu şiirsel bir dille anlatan yazıtlardır. Natya Shastra’ların yazılış tarihi M.Ö 200 yılı civarındadır. Ancak Kathak geleneğinin bu yazıtlardan daha eski olduğu ve MÖ 400’e kadar gittiği sanılmaktadır. Madhya Pradesh eyaletinde Bharhut bölgesinde bulunan MÖ 2. yüzyıla ait panolarda dansçıların pozisyonlarının günümüzdeki Kathak figürleri ile aynı olduğu bulunmuştur.
Özellikleri
Bu dans geleneği gelişimini sürdürürken Vaishna inancındaki kültür ile Bhakti hareketinin özellikleri bir araya gelmeye başladı ve yepyeni bir şarkı sözü ve müzikal form oluştu. Böylece Kathak Dansı, başka klasik Hint danslarından ayrılır oldu.
Kathak’ta yaygın olarak Radha Krishna teması kullanılır. Bu tema Mirabai, Sur Das, Nanda Das ve Krishna Das’ın eserlerinden faydalanarak canlandırılır. Mathura yakınlarındaki Braj bölgesinde uygulanan Raslila dansı esas olarak Kathakar’ların temeli olan mim ve jestlerinin bir uzantısıdır. Bharatnatyam, Odissi ve Manipuri gibi dans türleri Kathak Dansından türetilmiştir ve bu türlerde saf dans dizileri ile hareket birimleri birleştirilir.
Mughal Dönemi
Babürlerin Kuzey Hindistan’ı ele geçirmeleriyle birlikte Kathak dans geleneği yeni bir ivme kazandı. Mughal Şahları bu danslarla çok ilgilendi ve saraylarında Kathak sunumları yapılmasını istedi. Böylece tapınak avlularında yapılan gösteriler Mughal sarayındaki Durbar salonlarına geçti. Bu geçiş ile sunumlarda değişiklikler yapılmaya başlandı. Kathak geleneği, stilize oldu ve özel bir eğlence biçimi olarak görülmeye başlandı. Mughal sarayının dini ve etnik yapısı nedeniyle kostümlerde Pers tarzı tercih edilmeye ve danslarda da Orta Asya özellikleri taklit edilmeye başlandı.
Bu gelişmelerle, Hindistan’daki Müslüman kültürüyle bağları olan tek klasik dans oldu. Bir Sufi müziği tarzı olan Dustani ile klasik Kuzey Hindistan müziğini birbirine bağlayan bir özellik kazandı. Kathak sunumlarına Tarana, Thumri ve Ghazel, gibi ögeler bu dönemde eklendi.
Gharanalar
Kuzey Hindistan Klasik Müzik geleneğinde bir tür sanatçılar birliği denilebilecek Gharana ekolleri vardır. Belirli Gharana’lara ait olan müzikçiler ekollerinin müziksel ve sanatsal yaklaşımını izlerler. Böylece kültür ve sanatta birlikler oluşturulmuş olur.
Kathak sanatçıları, kendi ekollerine göre 4 farklı Kathak Gharanası’nı izler
– Lucknow Gharana: Wajid Ali Shah tarafından kuruldu. Bhava’ya yani ruh halinin ve duyguların ifadesini kullanmaya daha fazla vurgu yapar.
– Jaipur Atrauli Gharana: Bhanuji tarafından başlatıldı. Layakari denilen ritmik virtüözlüğe ve ayak hareketlerine önem verir.
– Benaras Gharana: Janaki Prasad döneminde gelişti. Yerde yatarak dans etme ve dansçıların simetrik hareketlerine önem verir.
– Raigarh Gharana: Binlerce izleyicisi olan bir ekol. Raigarh Maharajası Chakradar Singh tarafından geliştirilmiştir. Jaipur Gharana ve öteki Gharana’lardan çeşitli sanatçıların Chattisgarh eyaletindeki Raipur şehrine davet edilmesiyle burada yeni ve çağdaş bir yorum oluşturulmuştur.
Sunum
Bu Dansı yapan bir sanatçı’nın temel duruşunda üç şey önemlidir.
- Dansçı dik durur
- Bir elini kafasından daha yüksek bir seviyede tutar
- Diğer eli omuz hizasında kalır.
Dans tekniği, ayak ritmleri ve kendi etrafında dönüşlerin karmaşık kullanımıyla yapılır. Nritta denilen saf dans sırasında ayakların düz kullanımı ve ayak bileğine takılı zillerinin sesinin kontrolü yoluyla karmaşık ritmlerin yaratılmasına önem verilir.
Kathak’taki hareket tekniği de çok özeldir. Dans sırasında vücudun ağırlığı yatay ve dikey eksen boyunca eşit olarak dağıtılır. Vücudun üst veya alt kısımlarında herhangi bir bükülme veya keskin kıvrımlar/eğriler görülmemelidir.
Dansçı performansa boyun, kaş ve bileklerin yumuşak kayma hareketlerinin tanıtıldığı Thaat adlı bir sekansla başlar. Bunu Amad (giriş) ve Salami (selamlama) isimleri verilen geleneksel bir giriş izler. Ardından, ritmik pasajların çeşitli kombinasyonları ile süslenmiş bir dizi dönüşle sonuçlanan sunum gelir. Daha sonra sunulan Nritta (saf dans) bölümünde kendi etrafında dönüşler sıkça görülür.
Bu dansın müziğinde hecelerin ritmik bir şekilde okunması yaygındır. Dansçı genellikle bunları belirli bir döngüyle tekrarlamak için duraklar ve ardından hareket yoluyla icra eder. Dansı sunan Kathak dansçısı ve ritmi çalan müzisyen arasında görünmez bir uyum yakalanır ve dansçı, birbirini tekrarlayan ritm üzerinde sonsuz kombinasyonlar örer. Hem Nritta’da (saf dans) hem de Abhinaya’da (mim), bir tema üzerinde çeşitlemeler sunmak ve doğaçlamalar yapmak için büyük imkanlar vardır.
Dansın detayları
Kathak sunumunun ana unsurları şunlardır.
Ananda: Dansçının sahneye girdiği giriş öğesidir.
Thaat: Yumuşak hareketlerden oluşur.
Tora, Tukra veya Parana: bunlar hızlı ritmin küçük parçalarıdır.
Jugalbandi: Dansçı ve ritmi veren müzisyen arasında karşılıklı oyunlar yapılarak Kathak resitalinin ana figürleri sunulur.
Padhant: Dansçının karmaşık figürler gösterdiği özel sunum.
Tarana: Saf ritmik hareketlerden oluşan bölüm.
Gat Bhaava: İlahisiz bir solo danstır, farklı mitolojik öyküleri özetlemek için kullanılır.
Kramalaya: Karmaşık ve hızlı ayak ritmlerinden oluşan ve hikayeyi bir sonuca bağlayan bölümdür.
Kathak Dans Örnekleri
Tora
Nritta
Jugalbandi
Tarana
Gat Bhaava
