Hinduizm’de Müzik Aletleri
Müzik, Hindu dininin ayrılmaz bir parçasıdır. Hindu dininde bazı Tanrılar ve Tanrıçalar, müzik aletleriyle doğrudan ilişkilidir ve çaldıkları müzik aletleriyle bilinir. Örneğin, Krishna’nın flütü, Shiva’nın küçük davulu ve Tanrıça Saraswati’nin Veena’sı bu tanrıların sembolü olmuştur.
Hindu tapınak müziği hakkındaki en önemli kaynak 1. yüzyıldan kalmadır. Tamil dilinde yazılmış olan Silappatikaram isimli bu metin, birçok telli müzik aletiyle birlikte Hinduizm’de Müzik aletleri olarak 30 çeşit vurmalı çalgıyı tanımlamıştır. Ekteki metinde bu çalgılardan 18 tanesi hakkında bilgi veriyoruz.
Hindu ve Jain inancına göre 5 müzik aleti cennetle doğrudan ilişkilidir. Bu çalgılar:
- Sringa (boynuz).
- Tammata, (davul).
- Shankha, (deniz kabuğu).
- Bheri, (trompet).
- Jayaghata, (zil).
Flüt
Hinduizm’de flüt, “Bansuri” olarak bilinir ve her zaman Sri Krishna ile ilişkilendirilir. Bu çalgı, Tamil Nadu’da “Pullanguzhal”, Kerala’da “Odakuzhal”, Madhya Pradesh ve Chhattisgarh’da “Mohuri”, Tripura’da “Sumul” ve Assam’da “Siphung” olarak bilinir.
Kuzey Hindistan’da kullanılan flüt, Güney Hindistan’daki Karnatik müzik tarzında kullanılan flütten daha uzundur.
Evde flüt bulundurmak Hindular açısından uğur getirici olarak kabul edilir.
Shankha
Deniz kabuğu üflemek, Hindu ritüellerinin vazgeçilmez bir parçasıdır. Tapınaklarda, kutsal yerlerde ve evlerde puja yapmadan önce mutlaka Shankha (Deniz kabuğu) üflenir. Bu ses, festivallerin de açılış işaretidir. Shanka oldukça güçlü bir ses çıkarır.
Shankha’nın kullanıldığı bazı yerler;
- Bazı Hindu toplulukları ölü bedeni ölü yakma yerine götürürken deniz kabuğu üfleyerek haber verir.
- Savaşlarda düşmanı korkutmak ve haberleşmek için kullanılır.
- Dini törenlerin başlangıcında ve bitişinde öttürülür.
- Bhagavad Gita destanında Arjuna ve kardeşlerinin savaştan önce Shankha üfledikleri yazılıdır.
Sitar
Hint müziği denildiğinde en çok tanınan ve konserlerde sıkça kullanılan bir müzik aletidir.
Sitar, su kabağı gibi gövdesi olan, uzun saplı bir tür lavtadır. Sapın üzerinde dışbükey pirinç perdeler bulunur. Bazı sitarlarda bu perdeler kaydırılarak akort ve çalış sistemi değiştirilebilir. Sitarda 6 veya 7 ana tel vardır. Ayrıca çalgının gövdesine çok yakın yerde bulunan 12 – 16 adet arası olan grup teller, çalgının kendi kendine pedal sesi üretmesini sağlar. Bu pedal sesi çalgı çalınmadan önce uygun Raga’lara göre önceden akort edilir.
Tabla
Hindu dininin ilahi türleri olan Bhajan ve Kiirtan’lar tabla olmadan söylenemez. Sih dinindeki Qurbani Kiirtan’lar da, Sufi inancının Qawwalileri de tabla çalınmadan düşünülemez.
Tabla, iki parçadan oluşan bir vurmalı çalgıdır. Küçük olana Baya büyük olana ise Dagga adı verilir. Dagga tahtadan yapılır, Baya ise metaldir. Her ikisinin de açık olan tarafı deri kaplıdır. Baya sağ el ile, Dagga sol el ile çalınır. Büyük olandan kalın sesler de çıkartılabilir. Her iki davulun ortasında daire şeklinde siyah bir çıkartma vardır. Bu çıkartma siyah boya ile renklendirilmiş ve nişastadan yapılmıştır. Bu parçaya “Syahi” denir ve hem akort hem de harmonik sesler çıkartmak için çok gereklidir.
Magudi – Pungi – Nasa Jantra
Bu çalgı, yılan oynatıcıları arasında çok tanınmış olan ve Hinduizm’in en eski müzik aletlerinden biridir. Kuzey Hindistan’da “Pungi” olarak bilinir ve biraz daha uzundur. Özellikle Rajasthan eyaletinde yılan oynatıcıları, tapınaklara, evlere ve kutsal mekanlara davet edilerek Pungi çalmaları istenir. Böylece evlere ve tapınaklara girmiş olan yılanların dışarı çıkartılması sağlanır.
Bu müzik aletini bazı çalgıcılar burun deliği ile üfler, bu çalış tarzına “Nasa Jantra” denir.
Ziller – Jalra
Ziller, Bhajan isimli ilahilerin önemli bir parçasıdır. Bunlar bir çift yuvarlak bronz levhadır. Zil, Tripura’da “Polidar”, Andhra Pradesh ve Telangana’da “Talalu”, Kerala’da “Kinnaram”, Tamil Nadu’da “Talam” olarak bilinir.
Morsing – Ağız Orgu
“Morchank”, “Marachanga” veya “Morching” olarak da bilinen Morsing, bir ağız orgudur. Shiva’nın Trident isimli mızrağı gibi dövme demirden yapılmıştır. Aletin iki yanı arasında bulunan küçük ve esnek bir çelik şerit, işaret parmağının çıkıntılı boynunu itmesiyle titreştirilir. Alet ağızda dişlerle tutulur. Titreşim, dili ve nefesi yönlendirerek üretilir.
Morsing kullanan bazı yerler şöyledir.
- Himachal Pradesh eyaletinin yerlileri tarafından,
- Haydarabad’ın engebeli yerlerinde yaşayan insanlarda,
- Assam eyaleti halkın tarafından “Gagana” ismiyle,
- Telangana eyaletinde Chenchu kabilelerinde. Bu kabileler “Tondaramma” ismini verdikleri bu aleti bambu kamışı ile imal eder.
- Goa’daki Karnavalda müzisyenler tarafından Mridanga ile birlikte Morsing çalınır.
Chimta – Haribol
Bhajanlarda Chimta veya Haribol kullanılır. Bu çalgıda iki uzun metal plaka, onlara bağlı küçük metal halkalarla bir uca bağlanmıştır. İki metal plaka birbirine vurulduğunda çıngırtılı bir ses çıkararak ritm verir. Köken olarak Pencab kültürüne aittir. Pencabın geleneksel halk dansları olan Bhangra dansları yapanlar ellerinde Chimta çalarak dans ederler. Chimta’nın en önemli icracılarından birisi Alam Lohar’dır
Ektara
Ektara telli bir çalgıdır. Madhya Pradesh, Chhattisgarh, Jharkhand, Bihar, Maharashtra, Andhra Pradesh, Batı Bengal ve Karnataka’nın bir bölümünde yaygındır. Kelime olarak “tek telli” denilen bu çalgıyı Baul müzisyenleri çokça kullanır. Gezgin müzisyenlerin bir elle vurmalı çalgı çalarken kalan elleriyle müzik yapabilmeleri için tek teli olan bu çalgıyı geliştirdikleri tahmin ediliyor. Yogiler ve Sadhular dua ve ilahi okurken genellikle Ektara kullanırlar. Nepal’deki Hindular Ramayana ve Mahabarata destanını okurken eşlik olarak Ektara çalgısını çalarlar.
Damru
Bu çalgı Lord Shiva ile ilişkilidir. Shiva, ünlü Tandava dansını yaparken ritmi burdan alırdı. Ermiş Panini Sanskrit dilbilgisini oluştururken Damru’nun ritminden faydalanmıştır.
Çalgı, her iki taraftaki çapı yaklaşık on santimetre olan çift taraflı küçük bir davuldur. Ses üretmede kullanılacak olan deri ince olduğu için üretilen ses hem tizdir hem de güçlü değildir.
Mridangam – Pakhavaj
Mridangam çalgısı eskiden pişirilmiş topraktan yapılırdı ve oldukça ağırdı. Daha sonra Jackfruit ağacından yapılmaya başlandı. 80 cm. kadar uzunluktaki çalgının bir yüzünde genişçe bir halka öbür yüzünde daha küçük bir halka vardır. Bu halkalara keçi derisi takılarak gerginleştirilir. Böylece birisinden bas ötekinden tiz bir ses elde etme imkanı doğmuş olur. Boyutları ve kullanılan ağacın kalınlığının fazla olması nedeniyle ağır olan çalgı, yerde veya kucakta çalınır. Dans resitallerinde, kirtanlarda ve adanmışlık müziğinde çok kullanılır. Bu çalgı, Bengal, Jharkhand, Assam ve Manipur eyaletlerinde yaygındır.
Pakhavaj
Bu çalgı da Mridangam’a benzer, ancak daha kısa olduğu için daha kolay çalınır. Esas olarak Kuzey Hindistan’da kullanılır. Pakhavaj ile Kathak dansına, ilahilere ve Dhrupad tarzı şarkı söyleyen şarkıcılara eşlik edilir.
Shehnai
Şahnay, ahşap gövdeli bir çalgıdır. Ağızlık kısmında çift dilli bir kamış bulunur. Çalgının alt ucundaki metal parça sayesinde gür ve pürüzsüz bir ses elde edilir. Bu müzik aletinin birçok tipi ve adı vardır. Bazı yerlerde sur-nai denir. Bu isim de bizdeki zurna ismine benzerdir. Hint Klasik müzik konserlerinde sıkça kullanılır. En ünlü ustalarından birisi Üstad Bismillah Han’dır.
Hinduizm’de Müzik Aletleri : Sarod
Hint müziğinde en çok kullanılan ilk çalgı Sitar ise Sarod da ikinci gelir. Kökeninin Orta Asya ve Afganistan’da çok kullanılan Rebab isimli çalgı olduğu düşünülmektedir. Günümüz İran müziğinde Rebab isimli benzer bir çalgının bulunması bu tahminlerin doğruluğunu güçlendiriyor.
Sarod, tahta gövdeli bir tür lavtadır. Sap kısmı çelik kaplamadır. Çalgının perdesiz olması nedeniyle çalması, güzel ve doyurucu ses elde etmesi zordur. Geleneksel Sarod’da 17 – 25 arası tel bulunur. Bu tellerin 4 – 5 tanesi ana melodiyi oluşturur. Dört yardımcı tel ana telden gelen seslerin harmoniklerini oluşturacak şekilde akortlanır. Böylece ses zenginliği sağlanır. Geri kalan 8 -12 tel ise pedal sesini oluşturur.
Dhol – Dholak
Bu davul genellikle Mango ağacı gövdesinden yapılır. İki türü vardır. Büyük olan türü manda derisinden yapılır ve daha kalın ses verir. Bir taraftan sopayla çalınır. Orta boy olanda keçi derisi kullanılır ve daha tiz ses verir ve elle çalınır. Dholak, duruma göre boyuna asılır, bele bağlanır veya kucakta tutulur.
Dholak
Dholak, tapınaklarda çok kullanılır. Yüksek volümlü olduğundan sesi uzak mesafelere ulaşır. Madhya Pradesh’te bir tür Dhol, çift sopa ile çalınıyor. Bengal’de devasa boyutta olanları kullanılır ve buna “dhak” denir.
Veena
Veena eski bir çalgıdır ve birçok Hindu kutsal kitabında ismi geçer. Vedalarda adı geçen Bilge Yajnavalkya, Veena çalmakta ustaydı.
Sitar gibi çok tanınmış telli çalgılardan biri de Veena’dır. Birçok çeşidi vardır. En çok bilineni, Sarasvati Veena denilen çeşididir. Sarasvati, bilgelik, eğitim ve güzel söz söyleme tanrıçasıdır ve her zaman elinde Veena çalarken resmedilir. Çünkü Veena tüm yaratıcı sanat ve bilimleri temsil eder. Saraswati’nin onu elinde tutması, uyum yaratan bilgiyi ifade eder. Saraswati ayrıca, konuşmada veya müzikte gösterilen tüm duygu ve hisleri temsil eden Anuraga duyguları ile de ilişkilidir.
Veena’larda uzun bir sapın her iki ucunda da birer su kabağı bulunur. Sap, bitim yerinde U şeklinde kıvrılır. Teller sapın üstünde yer alır. Bazı Veenaları çalmak için, kuş yumurtası boyutlarında, traşlanmış, oval ve parlatılmış bir taş kullanılır.
Tambura
Bu telli çalgı, Hint müziğinin herhangi bir sunumu için en önemli eşlik çalgısıdır. Bu çalgı esas olarak müziğin tonunun korunması için çalınır. Şekil olarak Veena’ya benzemesine rağmen Veenadan farklı olarak perdeleri ve küçük su kabağı yoktur ve dört tellidir. Tambura’ların gövdeleri, yıllar süren bir kurutma işlemiyle elde edilir. Güney Hindistan’da imal edilen Tambura’larda bal kabağı yerine tahta kullanılır.
Harmonium
Bir kutu içinde bulunan, Piyano gibi siyah ve beyaz tuşlardan oluşan ve arkasındaki körüğün bastığı hava ile ses çıkaran bir müzik aletidir. Tekdüze fakat yumuşak bir ses çıkarır. Akort edilmesine gerek olmaması bir kullanım kolaylığı sağlar.
Sarangi
Yayla çalınan telli bir halk sazıdır. Yayla çalınması nedeniyle tanrı Vishnu ile ilişkilendirilir. Öte yandan çalgının isminin Se-Rangi kelimelerinin birleşiminden geldiği de düşünülmektedir. Se: 3 ve Rangi ise Ses Rengi anlamına gelir.
Sarangi yüksek volümlü bir sese sahip olduğu için büyük konserler vermeye uygundur. Konser tipi olan alet, 60 cm. uzunluğundadır. Çukur yeri genişçedir, aşağı kısma doğru biraz daralır. Dört telli ve kirişli bir alettir. Parmakları tellere bastırıp yayı teller üstünde gezdirerek çalınır. Kuzey Hindistan’da bu sazın yüzlerce değişik tipi bulunur. Pencap ve Rajasthan eyaletlerinin halk müziğinde çok kullanılır. Assam Eyaletindeki çeşidine Serja denilir.
